تهران در دوران پارینه سنگی

تهران یکی از کهن‌ترین خاستگاه‌های شکل گیری فرهنگ و تمدن در ایران است. بنابر بررسی‌ها و کاوش‌های باستان شناسی، کهن‌ترین آثار دال بر حیات و حضور انسان در دشت تهران، مربوط به دوران پارینه سنگی است. در ادامه به اماکن تاریخی و مذهبی تهران در این دوره خواهیم پرداخت.

به طوری که در مسیله در 50 کیلومتری جنوب شرقی ورامین، دکتر ملک شهمیرزادی ابزارهای سنگی مربوط به دوره پارینه سنگی میانی و جدید از نوع موستری به دست آوردند.

تهران قدمتی 6 هزار ساله دارد

ایشان معتقدند انسان‌های اولیه ساکن این منطقه در این دوره برای تهیه غذای خود به شکار حیوانات سُم‌داری همچون آهو، غزال، گوسفند و بز غیر اهلی می‌پرداختند. ایشان از نظر زمانی این دوره را چیزی در حدود 5000 تا 6000 سال پیش تخمین می‌زنند.

کاوش‌های باستان شناسی

با کاوش‌های باستان‌شناسی در تپه چشمه علی شهر ری، آثار ارزشمندی از دوره نوسنگی و دوران بعد از آن به دست آمد. سفالینه‌های زیبای چشمه علی با ظرافت و طرح‌های زیبایشان نشان از تمدنی عظیم در هفت هزار سال پیش در این منطقه از تهران دارد. تمدنی که بعد‌ها ارتباط وسیع آن با سایت‌های مختلفی از جمله قره تپه شهریار، تپه قمرود، تپه سیلک کاشان و سایت‌های دیگری در کیلومترها دورتر از تهران مشخص شد.

کاوش‌های تپه قیطریه، تپه کهریزک، تپه معمورین در فرودگاه امام خمینی و پیشوای ورامین و چندین سایت دیگر نشان از اهمیت فراوان حوزه جغرافیایی تهران در حدود سه هزار سال پیش همزمان با عصر آهن دارد.
قبور بی‌شمار قیطریه با معماری خاص و تنوع زیاد اشیای درون آن، حکایت از فرهنگ، دانش و باورهای مردم تهران در این عصر از تاریخ دارد.
در عصر تاریخی ایران، تهران از ری تابعیت داشته است. ری در دوره مادها از مراکز مهم حکومتی بوده و جزو محدوده ماد سفلی به‌حساب می‌آمده است. در دوره هخامنشی و بعدها اشکانیان و ساسانیان جایگاه ری، راگا یا راگس حفظ شد و به نظر می‌رسد در این دوران ری جایگاه مذهبی ویژه‌ای داشته است تا آنجا که بقایای آثار باقی مانده در اطراف شهر ری این مطلب را تایید می‌کند.

در دوره اسلامی برای اولین بار نام تهران را در متون قدیم اسلامی در ترجمه احوال یکی از محدثین بزرگ به نام محمد بن ابوعبداله حافظ تهرانی رازی می‌بینیم. این اثر مربوط به 1157 سال پیش است و این خود دلیل بر آن است که در آن روزگار دهکده‌ای به نام تهران وجود داشته و از آبادی‌های حومه ری به شمار می‌رفته است.

جایگاه تهران در ری قدیم

در فارسنامه ابن بلخی نیز که مربوط به سال‌های 500 تا 510 هجری قمری یعنی 918 سال پیش است از تهران به خاطر انارهای خوبش یاد شده است.
همچنین در عجایب البلدان قاضی عمادالدین آمده است، طهران قریه‌ای است معظم جزو ایالت ری، دارای باغات اشجار میوه حرس شده و سکنه در خانه‌های سرداب مانندند. پس از آن‌که شهرری مورد حمله مغولان قرار گرفت. اهالی آن رو به سرزمین دیگر از جمله تهران نهادند. در متون قدیم از محلات عودلاجان و چال میدان و بازار و سنگلج و ارگ به عنوان قدیمی‌ترین مناطق تهران قدیم یاد شده است.

تهران مرکز سپاهیان شاه طهماسب

گویند شاه طهماسب برای اولین بار تهران را مرکز سپاه خود قرار داد و عده‌ای دیگر گفته‌اند پایتخت شاه طهماسب اول قزوین بود و چون او غالبا به زیارت حضرت عبدالعظیم (ع) می‌آمد، میخواست در جوار حرم مطهر استراحتگاهی داشته باشد.

تاریخ نویسنان نوشته‌اند:

شاه طهماسب در سنه 961 هجری قمری فرمان داد تا بارویی دور تهران بنا کنند. مسافت این بارو شش هزار قدم بود و شاه طهماسب دستور داد تا به عدد سوره‌های مبارکه قرآن مجید 114 برج در این بارو بسازند و هر یک از برج‌های آن یک سوره از سوره‌های قرآن کریم را حک کنند.

همچنین به دستور شاه طهماسب صفوی برای تهران چهار دروازه ساختند که رو به چهار سوی دنیای پیرامون قرار داشت.

دروازه‌های تهران در دوران شاه طهماسب

چهار دروازه‌ای که به دستور شاه طهماسب ساخته شد به این گونه بودند: از شمال به میدان توپخانه و خیابان سپه از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به خیابان ری و از غرب به خیابان وحدت اسلامی ( شاپور ) محدود می‌شد و دور تا دور آن خندقی کندند و از خاکش قلعه و برج‌های آن را ساختند. چون خاک خندق‌ها برای ساخت و ساز برج و بارو کفایت نمی‌کرد، از دو محله شهر خاکبرداری کردند. از همان زمان این دو محل معروف شد به چال میدان و چال حصار.

در ادامه داستان‌های شهر تهران، به ابعاد تاریخی این شهر دو دوران پادشاهان و امیران قاجاریه و پس از آن خواهیم پرداخت.

با ما در گردش آنلاین همراه بمانید.