اَبیانه روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان نطنز در استان اصفهان است.

این روستا در 35 کیلومتری شمال غربی نطنز، در دامنهٔ کوه کرکس قرار دارد. ابیانه یکی از بلندترین نقاط مسکونی در ایران است. ارتفاع از سطح دریا در این روستا 2222 متر می‌باشد و به اعتبار معماری بومی و بناهای تاریخی پُر تنوعش، از روستاهای مشهور ایران می‌باشد.

ابیانه با آب و هوای معتدل، دارای موقعیت طبیعی مساعدی است. این روستا در تاریخ 30 مرداد 1354 با شمارهٔ ثبت 1089 به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

ویونا یا بیدستان

در زبان محلی به ابیانه ویونا (viuna) می‌گویند. وی(vi) به معنای بید و ویانه(viyane) به‌معنای بیدستان می‌باشد. (ابیانه در گذشته بیدستان بوده‌است)

در طول زمان ویونا به به ابیانه دگرگون شده‌، اما سندی که دقیقاً قدمت زمانی ابیانه را معلوم کند در دست نیست؛ ولی پیشینهٔ هزار و پانصد ساله را برای آن تخمین می‌زنند و آن را از کهن‌ترین زیست‌گاه‌های انسانی در حاشیه دشت کویر ایران می‌دانند.

آثار و بناهای تاریخی که در ابیانه وجود دارد مربوط به دوره‌های ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار است. این آثار نشان‌دهندهٔ قدمت تاریخی این زیست‌گاه انسانی است.

شمار خانه‌های ابیانه در سرشماری سال ۱۳۶۰ برابر با ۵۰۰ واحد برآورد شد. این خانه‌ها تماماً بر روی دامنه شیب‌دار شمال رودخانه برزرود بنا شده‌است.

معماری روستا

ابیانه در وهلهٔ نخست، روستایی چند طبقه به‌نظر می‌آید که در بعضی موارد تا چهار طبقه آن‌را می‌توان مشاهده کرد. اتاق‌ها به پنجره‌های چوبی ارسی مانند مجهزند و اغلب دارای ایوان‌ها و طارمی‌های چوبی پیش آمده مشرف بر کوچه‌های تنگ و تاریک‌اند که خود به صورت مناظر جالبی درآمده است.

نمای خارجی خانه‌ها، با خاک سرخی که معدن آن در مجاورت روستا است، پوشیده شده است.

انبار غلات و نگهداری دام

از آنجا که در دامنه‌های شیب‎دار فضای کافی برای ساختن خانه‌های موردنیاز وجود ندارد،

در این روستا چنین رسم شده‌ است که هر خانواده انبار غار مانندی در تپه‌های یک کیلومتری روستا، در کنار جاده و نرسیده به ابیانه، ایجاد نماید.

این غارها که در دل تپه‌ها حفر شده‌اند و از بیرون تنها درهای کوتاه و محقر آن نمودار است برای نگهداری دام و نیز آذوقه زمستانی و اشیاء غیرضروری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مردم به کشاورزی، باغداری و دامداری مشغول‌اند که با روش‌های سنتی اداره می‌شود.

اقتصاد روستا

بیشتر زنان در امور اقتصادی با مردان همکاری دارند. در این روستا برای آبیاری مزارع و باغات از هفت رشته قنات استفاده می‌شود. گندم، جو، سیب‌زمینی و انواع میوه به‌خصوص سیب، آلو، گلابی، زردآلو، بادام و گردو محصولات این روستا است.

در سال‌های اخیر با گسترش قالی‌بافی در ابیانه نزدیک به ۳۰ کارگاه قالی‌بافی در آنجا دایر شده‌است. در گذشته گیوه بافی از جمله مشاغل پُردرآمد زن‌های ابیانه بوده که امروزه تا حدی متروک شده است.

آداب و رسوم محلی

مردم ابیانه به‌سبب کوهستانی بودن منطقه و دور بودن محل آن‌ها از مراکز پرجمعیت و راه‌های ارتباطی، قرن‌ها در انزوا زیسته و در نتیجه بسیاری از آداب و رسوم قومی و سنتی و از جمله زبان و لهجه قدیم خود را حفظ کرده‌اند.

زبان مردم ابیانه از زبان‌های ایرانی شمال غربی که البته در طول زمان دچار تغییر و تحولات زیادی شده و اکنون فقط تعداد کمی از واژه‌های اصیل پهلوی در گویش آنان شنیده می‌شود.

پوشش سنتی، هنوز هم میان آن‌ها رواج دارد و در حفظ آن تأکید و تعصب از خود نشان می‌دهند. در مردان شلوار گشاد و درازی از پارچهٔ سیاه (دوید) و در زن‌ها پیراهن بلندی از پارچه‌های گل‌دار و رنگارنگ است. زن‌های ابیانه معمولاً چارقدهای سفیدرنگی بر سر دارند.